Het tiende seizoen van X-Files was een grotendeels mislukte herrijzenis, waarbij nergens echt duidelijk werd wat de drijfveer erachter was. De beste momenten kwamen dicht in de buurt van de vroegere seizoenen, maar deze momenten waren spaarzaam, en boden nergens iets écht nieuws of uitdagends. Of anders gezegd: het merendeel van de afleveringen was simpelweg ruk. Bovendien ging een groot deel van het seizoen gebukt onder een wisselwerking tussen Scully en Mulder die maar geen vlucht wilde nemen, terwijl juist dat de drijvende kracht was achter zo veel memorabele afleveringen van weleer - voor mij, althans.
Ik had niet vermoed dat seizoen 11 zo’n overwinning op het vorige seizoen zou blijken te zijn. Het heeft een valse start met de onuitstaanbare mythologie-lulkoek van “My Struggle”, en ook de daarop volgende twee afleveringen hebben moeite om te overtuigen. Darin Morgan’s “Lost Art of Forehead Sweat”, waarin de hele serie in een soort bezopen zelfrefererend meta-universum wordt geplaatst, is een eerste geniale schot voor de boeg - dat de makers van de serie Morgan’s volslagen krankzinnige scripts een platform bieden, is misschien wel het grootste mirakel uit de televisiegeschiedenis. Zodra de mythologie de kop opsteekt in “Ghouli” en Gillian Anderson plotseling alleen nog maar wat slaapverwekkende teksten kan oplepelen, is het helaas weer even gedaan met de pret. De uiteindelijke intrede van William in de serie voelt ook als een leeglopende ballon: “It’s like… this power…. I’d see things… terrifying things…”, allemachtig wat een snurkfestijn.
Maar dan komt het: “Kitten”, “Followers”, “Familiar” en “Nothing Lasts Forever”, een salvo aan geweldige afleveringen die ik niet had zien aankomen en die me echt van deze serie laten genieten als vanouds. Het is niet allemaal nieuw of origineel, maar de uitwerking van elk van deze afleveringen is een voltreffer. Het rechtlijnige “Kitten” geeft Skinner eindelijk weer de kans om met bravoure alle verdachtmakingen van zich af te schudden. “Familiar”, waar Mulder en Scully eens temeer worden ingesloten door een besloten dorpsgemeenschap, heeft met Mr. Chuckleteeth de meeste angstaanjagende kindervriend ooit bekokstoofd.
Twee afleveringen van dit seizoen horen tot het beste dat de serie (in zijn geheel!) te bieden heeft. “Followers” (of “Rm9sbG93ZXJz”, maar dat onthoudt natuurlijk geen mens) is de eerste aflevering van de reboot die écht een nieuwe vorm en verhaalstijl heeft, in de traditie van een aantal geweldige afleveringen uit met name seizoen 6, zoals “Monday” of “How the Ghosts Stole Christmas”. Nauwelijks tekst, een aantal geweldige gags (die vis!!), vaak adembenemend mooie en steriele visuals. Maar wat door de overdrijving ook perfect is uitgewerkt, is het ongemakkelijke gevoel van tegenwerkende technologie, het gevoel hebben bespied te worden, de ongevraagde ‘profiling’ door schimmige tech-bedrijven, maar ook die quasi-speelse, quasi-menselijke, onoprecht aanvoelende en daardoor vaak nare en dwingende toon die wordt aangeslagen als via technologie met je wordt gecommuniceerd. Erg Black Mirror, maar ik vind het prima dat de X-Files hun invloed op het TV-landschap van vandaag gewoon even terugclaimt.
“Nothing Lasts Forever” is de beste uitsmijter die ik had kunnen wensen. De beste X-Files-afleveringen hadden memorabele slechteriken, zoals Leonard Betts, “Pusher” Modell, Tooms, en sinds seizoen 11: Barbara Beaumont, een geweldig geschift karakter in de beste traditie van de serie. X-Files is zelden ongemakkelijk goor, maar deze aflevering gaat zo voorbij de grens dat je soms maar met een kuch van ongemak moet wegkijken (”shame to waste a good pancreas!”). Ik moet wel heel erg scheel kijken om niet allerlei David Lynch-referenties in deze aflevering te zien, zoals alleen al de naam “Beaumont”, of het tegelijk hilarische en verontrustende “The Morning After”-intermezzo in het midden, dat wel erg deed denken aan “In Dreams” uit Blue Velvet.
Maar “Nothing Lasts Forever” is meer, en daarmee is het tijd voor een grote onthulling: het einde van deze aflevering biedt de ontknoping die de serie als geheel verdient. Een ontknoping geheel op mijn voorwaarden, dat moet ik erbij melden, want de laatste “My Struggle” beschouw ik als verwaarloosbaar bonusmateriaal dat ik nog niet heb gekeken. Serieus: ik heb voor de rest van mijn leven nu onderhand wel genoeg zigzag-achtervolgingen gezien (shot van een stamp op het gaspedaal, geluid van een bulderende motor, shot van de snelheidsmeter), genoeg rennende vluchtpogingen, niet naar links, niet naar rechts, maar recht vooruit in de baan van de achtervolgende auto, en genoeg uitgespelde gedachten van de hoofdpersoon, opgedreund door een slaapverwekkende voice-over.
Fox Mulder en Dana Scully op jacht, niemand anders in hun team, de zoveelste gluiperd achterna, rennend met getrokken pistolen, zaklampen flitsend door een donker bos of unheimlich uitziende fabriek - het is een bijna iconisch beeld uit mijn jeugd. Maar Scully die Mulder zo vals als een kraai “Joy to the World” toezingt in de bittere kou, Mulder die aan Scully voordoet hoe je moet slaan bij honkbal, Mulder en Scully in zwart/wit dansend op “Walking in Memphis”, en hier: hoe Scully aan Mulder uitlegt waarom ze eigenlijk in God gelooft, wat tegelijkertijd een groot verhaal (haar zieke broer) en een klein verhaal (ze wilde een puppy) ineen is - die momenten maken dat de X-Files zoveel meer is dan een standaard spannende televisieserie. Na “Nothing Lasts Forever” is het wat mij betreft klaar en uit, niet met zo’n dodelijk vermoeiende mythologie-klapper, ook niet met een aflevering die bol staat van overpeinzingen en andere hoogdravende prietpraat. Nee: met hooguit twee minuutjes aan Scully en Mulder, in een kerk, pratend over hun verleden samen, een geheim delend over een mogelijke toekomst, dat we, zoals Laura fluisterde tegen Cooper, als kijker niet te horen krijgen.
